Doğum kontrol amacıyla uygulanan ve fizyolojiye uygun olarak takip edilen hormonal olmayan doğum kontrol yöntemleri, gebelik planlamasının kadın hormonları üzerinde etki oluşturmadan yapılmasıdır. Böylelikle kadın fizyolojisi dış etki altında bırakılmadan olağan sürecini yaşayabilmekte ve çiftler istenmeyen gebeliklere karşı korunabilmektedir.
Hormonal olmayan doğum kontrol yöntemleri hakkında ayrıntılı bilgi edinmek için yazımızı okuyabilirsiniz.
Hormonal Olmayan Doğum Kontrol Yöntemleri Nelerdir
Herhangi bir hormon düzenleyici veya hormon takviye edici preparat kullanmadan uygulanan hormonal olmayan doğum kontrol yöntemleri iki başlıktan oluşmaktadır.
- Doğal Yöntemler
- Doğal Olmayan Bariyer Yöntemler
Doğal Yöntemler
Hormonal olmayan doğum kontrol yöntemleri arasında sık kullanılan ve kolay erişilebilen yöntem doğal koruyucu yöntemlerdir. Doğal yöntemler kadın ve erkek vücudu üzerinde herhangi bir etki oluşturulmaksızın, insan fizyolojisinin takibi ile sağlanan korunma yöntemidir. Dolayısıyla doğal yollar ile korunmanın herhangi bir yan etki ve maliyeti bulunmamaktadır. Ancak doğal korunma yöntemlerinin etkinliği maalesef düşüktür ve istenmeyen gebeliklerin görülme olasılığı oldukça fazladır.
Doğum kontrol yöntemleri yazımızı buraya tıklayarak okuyabilirsiniz.
Burada toplumda yanlış bilinen bir bilgiyi de dışlamak gerekmektedir. Kadınlar tarafından uygulanan hormonal olmayan doğum kontrol yöntemleri arasında postkoital (ilişki sonrası) vajinal duş yer almaktadır. Ancak bu yöntem tam anlamıyla bir korunma oluşturmamakta ve yine esas korunma yöntemleri arasında yer almamaktadır.
- Takvim Yöntemi
Takvim yöntemi ile korunma sağlanması genel olarak tüm kadınlara önerilen ve aile planlamasında kullanılan birincil yöntemlerdir. Ancak etkinliği elbette diğer yöntemlere göre düşüktür. Fakat takvim yöntemindeki amaç kesin korunmalardan ziyade kadının genel fizyolojik süreci hakkında bilgi sahibi olmak ve kadının kendi sağlığının takibini yapabilmesidir. Adet tarihinden itibaren 14 gün sonra gerçekleşen ovulasyon (yeni yumurta atımı), kadın vücudunun gebeliğe hazır olduğu tarihtir. Bu dönem itibariyle 3-4 günlük süre boyunca cinsel birliktelikten kaçınmak gebe kalınma ihtimalini düşürmektedir. Ancak kadınların adet düzensizlikleri yaşayabildiği bazı süreçlerde takvim yöntemi ile korunmak pekte sağlıklı olmayacaktır. Zira ovulasyon tarihinin hesaplanandan daha farklı bir tarihe kayması çok olağandır.
- Servikal Mukus Yöntemi
Kadın tarafından takip edilebilen bu yöntem aslında yine takvim yöntemine benzemektedir. Vajina içerisine servikal kanal boyunca salgılanan mukus spermlerin takip edebileceği ve beslenerek bekleyebilecekleri uygun bir ortam hazırlamaktadır. Dolayısıyla ovulasyonun gerçekleşmesine daha zaman olsa bile spermler 10 güne kadar servikal mukus içerisinde aktifliklerini korumakta ve yaşamlarını sürdürmektedir.
- Geri Çekme (Coitus İnterruptus)
Özellikle kontrolsüz cinsel birlikteliklerde sık olarak kullanılan coitus interruptus, etkinliği düşük fakat çok sık kullanılan yöntemlerden birisidir. Burada ana husus birliktelik sırasında ejekulasyon öncesi penisin vajinadan ayrılması ve boşalmanın vajina dışına gerçekleştirilmesidir.
- Bazal Vücut Isısı Yöntemi
Ovulasyon zamanında kadınlarda bazı hormonal değişimler gerçekleşmektedir. Östrojen ve progesteron etkinliğinin hat safhada olduğu bu süreçte, progesteron hormonu ovulasyonu takip eden günlerde yükselmekte ve en etkili hormon olmaktadır. Progesteron’un yüksek seviyelere çıkması vücut ısısını yükselterek, mevcut vücut sıcaklığının 0.5 °C kadar yükselmesini sağlamaktadır. Bu artışa nazaran kadın, takvim yönteminin takibi ile ovulasyonun gerçekleşip gerçekleşmedini anlayabilmektedir.
- Semptotermal Yöntem
Servikal mukus yöntemi ile Bazal vücut ısısı yöntemlerinin bir arada takip edildiği ve uygulandığı yöntemdir.
- Emzirme (Laktasyon)
Doğum sonrası bebek emziren annelerde yeni gebeliğe karşı fizyolojik korunma sağlanmaktadır. Özellikle anne sütü salgılandığı bu süreçte annenin kanında artan prolaktin seviyesi Gonadotropin Salgılatıcı Hormon (GnRH) üzerinde negatif feedback (baskılayıcı – durdurucu) oluşturmaktadır ve geçici süreyle amonore durumuna neden olmaktadır. Bu süreç iyi emziren annelerde 3 ay kadar sürmekte ve doğal korunma sağlamaktadır.
Doğal Olmayan Bariyer Yöntemler
Hormonal olmayan doğum kontrol yöntemleri içerisinde bir diğer grup ise Doğal olmayan bariyer yöntemlerdir. Bu yöntemlerin genel olarak asıl amacı spermin vajina içerisinde servikse ulaşmasını engellemek ve sperm hareketliliğini kesmektir. Özellikle yan etkilerin az olması ve cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı koruyucu etkisi olması sebebiyle de önerilen yöntemlerdir. Kadınlar için ayrıca bir önemli yanı ise Human Papilloma Virüs (HPV) bulaşmasını engelleyerek kanser gelişim riskini düşürmektedir.
- Kondom
Erkekler tarafından kullanılan ve birliktelikte ejekulatın vajinaya ulaşmasını engelleyen koruyucu bariyerlerden birisi kondomdur. Kondom kullanımı bulaşıcı hastalıkları önlemede önerilen ilk sıra yöntemdir. Ancak kondom yırtılması sonrasında ejekulasyon gerçekleşirse korunma amacıyla acil kontrasepsiyon uygulanması gerekmektedir.
- Kadın Prezervatifi, Diafram ve Servikal Başlık
Kondom ile benzer özelliklere sahip olan bu yöntemler, kondoma nazaran daha etkisiz ve birlikteliği etkileyici unsurlardır. Özellikle diafram kullanımı kadınlarda idrar yolu enfeksiyonu oluşmasına sebep olabilmektedir. İlişki öncesinde vajen içerisine yerleştirilen bu araçlar ayrıca partner tarafından da hissedilebilmektedir.
- Spermisidal İlaç Kullanımı
Spermisidal yöntemlerin kullanılmasındaki amaç spermlerin servikse haretkliliğini kimyasal olarak durdurmak ve uygunsuz ortam oluşturmaktır. Fakat bu tür kimyasallar vajinal flora üzerinde olumsuz etki oluşturmaktadır ve kadınlarda idrar yolu enfeksiyonu oluşmasına neden olabilmektedir.
- Vajinal Köpük
Spermisidal ilaçlara benzeyen bu yöntemin amacı yine sperm hareketliliğini azaltmaktır. Ejekulatı emen ve hareketliliğini azaltan köpük aynı zamanda içerisinde spermisid bulunması dahilinde spermlerin canlılığını sonlandırmaktadır.
- Rahim İçi Araçlar (RİA)
Uzun süreli etkileri ve geri dönüşümlü olmaları ile en sık kullanılan doğum kontrol yöntemlerinden birisi rahim içi araçlardır ve 3 tipi bulunmaktadır. Bunlar; İnert RİA, Bakırlı RİA, Levonorgestrelli RİA şeklindedir. Hormunlu RİA’lar ovulasyon üzerine etkili olurken Hormonsuz RİA’lar menstural siklüs üzerinde etki oluşturmamaktadır.
